دستگاه تناسلی زنان را بیشتر بشناسیم

بر خلاف دستگاه تناسلی مردان، تمام اجزاء دستگاه تناسلی زنان در درون بدن در محوطه لگن قرار گرفته است.دستگاه تناسلی زن از دو بخش عمده خارجی و داخلی تشکیل شده است.

نکاتی در مورد دستگاه تناسلی زنان

موجودات زنده همگی قابلیت تولید مثل دارند و همین موضوع عامل بقای نسل آنهاست. دستگاه تناسلی به همین منظور در بدن موجودات زنده تعبیه شده است. دستگاه تناسلی تنها دستگاهی از بدن است که برای زندگی خود فرد حیاتی نیست امّا برای بقای نسل لازم است.

اسپرم توسط دستگاه تناسلی مردانه و تخمک توسط دستگاه تناسلی زنان تولید می‌شوند. اسپرم در حین فعالیت جنسی در اثر انزال از طریق آلت مردانه وارد دستگاه تناسلی زنان می‌شود. اسپرم در داخل واژن (یکی از اجزای دستگاه تناسلی زنان) شنا کرده و وارد رحم می‌شود و خود را به لوله‌های فالوپ یا لوله‌های رحمی می‌رساند. تخمک نیز از تخمدان زن آزاد می‌شود و وارد لوله های  رحمی (فالوپ) می شود. اسپرم و تخمک در این محل با یکدیگر برخورد می کنند. اسپرم وارد تخمک می شود و آنرا بارور می کند و لقاح حاصل می شود که نتیجه  آن تشکیل سلول تخم است که می‌تواند به یک نوزاد تبدیل شود. بنابراین همکاری مرد و زن برای تشکیل تخم و در نتیجه حامله شدن زن لازم است. زن با وجود اینکه سلول تخم را تا بزرگ شدن و تبدیل شدن به یک نوزاد کامل در درون رحم نگه می‌دارد ولی همانطور که گفته شد برای باردار شدن نیازمند اسپرم مردانه است.

دستگاه تناسلی زنان از قسمت های مختلف برای وظایفی مخصوص ساخته شده است.

این دستگاه سلول‌های تخمک مونثِ لازم برای تولیدمثل را تولید می‌کند که تخمک یا اووسیت نامیده می‌شوند. این دستگاه طوری طراحی شده که تخمک را به محل لقاح منتقل کند. لقاح، بارور شدن تخمک به وسیله اسپرم، معمولاً در لوله‌های رحم رخ می‌دهد. مرحله بعدی برای باروری تخمک کاشت آن در دیواره‌های رحم است، که آغاز مراحل اولیه بارداری است. اگر باروری و/یا کاشت تخمک رخ ندهد، این دستگاه وارد عادت ماهانه (فروریختن پوشش رحمی) می‌شود. به علاوه، دستگاه تناسلی زنان هورمون‌های جنس مونث را ایجاد می‌کند که چرخه تولیدمثل را کنترل می‌کنند.

ساختمان دستگاه تناسلی زنان شامل چه بخش‌هایی است؟

دستگاه تناسلی زنان شامل بخش‌های در داخل و خارج بدن است.
بخش‌های خارجی دستگاه تناسلی زنان (اندام تناسلی) عملکردی دوگانه دارند: ورود اسپرم به بدن را ممکن ساخته و از اندام‌های تناسلی داخلی در مقابل ارگانیسم‌های عفونی مراقبت می‌کنند. ساختارهای خارجی اصلی دستگاه تناسلی زنان عبارتند از:

• لابیای بزرگ: لابیای بزرگ اندام‌های تناسلی خارجی دیگر را پوشانده و محافظت می‌کند. لابیای بزرگ که به معنای «لب‌های بزرگ» است نسبتاً بزرگ و گوشتی بوده و می‌توان آن را با کیسه بیضه مردان مقایسه کرد.
لابیای بزرگ شامل غدد تعریق و ترشح سبوم است. پس از بلوغ، لابیای بزرگ با مو پوشانده می‌شود.

• لابیای کوچک: لابیای کوچک که به معنای «لب‌های کوچک» است ممکن است بسیار کوچک بوده یا تا پنج سانتیمتر پهنا داشته باشد. این لبها درست داخل لبینه بزرگ قرار گرفته‌اند و ورودی واژن (مجرایی که بخش پایینی رحم را به بیرون بدن متصل می‌کند) و مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به بیرون بدن منتقل می‌کند) را می‌پوشانند.

• غدد بارتولن: این غدد در کنار ورودی واژن قرار گرفته و مایعی را ترشح می‌کنند.

• کلیتوریس: دو لبینه کوچک در کلیتوریس به هم می‌رسند که برآمدگی‌ کوچک و حساسی است که می‌توان آن را با آلت تناسلی مرد مقایسه کرد. کلیتوریس با لایه‌ای از پوست پوشیده شده که غلفه نامیده می‌شود و شبیه پوست غلفه در قسمت سر آلت مردانه است. کلیتوریس هم مانند آلت تناسلی مردانه نسبت به تحریک بسیار حساس بوده و خیلی سریع برانگیخته می‌شود.

اندام‌های تناسلی داخلی در زنان عبارتند از:

• واژن: واژن مجرایی است که گردن رحم یا سرویکس (قسمت پایین رحم) را به بیرون بدن مرتبط می‌کند. همچنین واژن به عنوان مجرای تولد نیز شناخته می‌شود.

• رحم (زهدان): رحم اندامی توخالی و گلابی‌شکل است که ماوای جنین در حال رشد است. رحم به دو بخش تقسیم می‌شود: گردن رحم، که قسمت پایین رحم است که به واژن گشوده می‌شود و بدنه اصلی رحم که بدنه نامیده می‌شود. بدنه رحم می‌تواند به راحتی کش بیاید تا نوزاد در حال رشد را در خود جای دهد. مجرایی از گردن رحم به اسپرم اجازه ورود داده و خونریزی‌های ماهانه را خارج می‌کند.

• تخمدان‌ها: تخمدان‌ها غددی کوچک و بیضوی هستند که در طرفین رحم قرار گرفته‌اند. تخمدان‌ها تخمک‌ها و هورمون‌ها را تولید می‌کنند.

• لوله‌های رحم: لوله‌های رحم، لوله‌های باریکی هستند که به بخش بالایی رحم متصل بوده و به عنوان مجرای عبور سلول تخمک از تخمدان‌ها به رحم عمل می‌کنند. لقاح، یا باروری تخمک به وسیله اسپرم، معمولاً در لوله‌های رحم رخ می‌دهد. تخمک بارور شده به سمت رحم رفته، و در آنجا به پوشش دیواره رحم متصل می‌شود.

در دوره عادت ماهانه چه اتفاقی می‌افتد؟

زنانی که در بازه سنّی تولیدمثل هستند چرخه‌هایی از فعالیت هورمونی را تجربه می‌کنند که حدوداً در فواصل یک ماهه تکرار می‌شوند. با هر چرخه، بدن زن برای بارداری احتمالی، چه زن قصد بارداری داشته و چه نداشته باشد، آماده می‌شود. عبارت «عادت ماهانه» به فرویختن دوره‌ای پوشش رحم اطلاق می‌شود.
میانگین چرخه‌های عادت ماهانه حدود ۲۸ روز است و طی مراحلی رخ می‌دهد:
مرحله فولیکولی، مرحله تخمک‌سازی و مرحله لوتیال. چهار هورمون مهم (ترکیبات شیمیایی که موجب تحریک یا تنظیم فعالیت سلول‌ها یا اندام‌ها می‌شوند) در عادت ماهانه نقش دارند: هورمون محرک فولیکول، هورمون محرک لوتئین، استروژن و پروژسترون.

مرحله فولیکولی عادت ماهانه:

این مرحله در روز اول عادت ماهانه اتفاق می‌افتد. در مرحله فولیکولی عادت ماهانه، اتفاقات زیر رخ می‌دهد:

• دو هورمون، هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون محرک لوتئین (LH) از مغز آزاد شده و در خون به سمت تخمدان‌ها می‌روند.

• هورمون‌ها موجب تحریک رشد حدود ۱۵ تا ۲۰ تخمک در تخمدان‌ها می‌شوند که هر کدام در پوسته خاص خود، که به اصطلاح فولیکول نامیده می‌شود، رشد می‌کنند.

• همچنین این هورمون‌ها (FSH و LH) موجب تحریک افزایش تولید هورمون زنانه استروژن نیز می‌شوند.

• افزایش سطح هورمون استروژن، همانند کلیدی، موجب توقف تولید هورمون محرک فولیکول می‌شود. این توازن دقیق هورمون‌ها به بدن اجازه می‌دهد تعداد فولیکول‌هایی که به بلوغ می‌رسند را کنترل کند.

• با پیشرفت مرحله فولیکولی، یک فولیکول در تخمدان بزرگتر شده و به بلوغ ادامه می‌دهد. این فولیکول غالب تمام فولیکول‌های هم‌گروهش را سرکوب می‌کند. در نتیجه، رشد این فولیکول‌ها متوقف شده و می‌میرند. فولیکول غالب تولید استروژن را ادامه می‌دهد.

مرحله تخمک‌گذاری عادت ماهانه:

مرحله تخمک‌گذاری، یا تخمک‌آوری، حدود ۱۴ روز بعد از آغاز مرحله فولیکولی شروع می‌شود. مرحله تخمک‌گذاری نقطه میانی چرخه ماهانه است که مرحله قاعدگی دو هفته پس از آن آغاز می‌شود. در این مرحله، اتفاقات زیر رخ می‌دهد:

• افزایش استروژن ناشی از فولیکول غالب موجب افزایش شدید حجم هورمون محرک لوتئین می‌شود که توسط مغز تولید می‌شود.

• این افزایش موجب رها شدن تخمک فولیکول غالب از تخمدان است.

• با رها شدن تخمک (روندی که تخمک گذاری نامیده می‌شود)، این تخمک توسط برجستگی انگشت‌مانندی در انتهای لوله‌های رحمی (فیمبریه) متوقف می‌شود. فیمبریه تخمک را به داخل لوله می‌کشد.

• همچنین در این مرحله، حجم و ضخامت لایه مخاط تولید شده توسط گردن رحم (بخش پایین رحم) افزایش می‌یابد. اگر زنی در این دوره رابطه جنسی داشته باشد، این لایه مخاط غلیظ اسپرم مرد را جذب کرده، آن را تغذیه کرده و به آن کمک می‌کند که برای لقاح به سمت تخمک برود.

• مرحله لوتیال :مرحله لوتیال چرخه ماهانه درست پس از تخمک‌سازی آغاز می‌شود و شامل روندهای زیر است:

• پس از رهاسازی تخمک، فولیکول خالی به ساختار جدیدی تبدیل می‌شود که جسم زرد نامیده می‌شود.

• جسم زرد هورمون پروژسترون را ترشح می‌کند. پروژسترون رحم را برای کاشت تخمک بارور آماده می‌کند.

• اگر مقاربت رخ داده و اسپرم مرد تخمک را بارور کرده باشد (روندی که لقاح نامیده می‌شود)، تخمک بارور (رویان) از لوله رحمی برای اتصال در رحم حرکت می‌کند. در این مرحله زن بارور محسوب می‌شود.

• اگر تخمک بارور نشده باشد، وارد رحم می‌شود. با توجه به اینکه نیازی به حمایتِ بارداری نیست، پوشش رحم درهم شکسته و فرو می‌ریزد، و چرخه ماهانه بعدی آغاز می‌شود.

یک زن چه تعداد تخمک دارد؟

اغلب تخمک‌های موجود در تخمدان بی‌حرکت می‌میرند تا در دوره یائسگی (منوپوز) به پایان می‌رسند. در زمان تولد، تقریباً یک میلیون تخمک وجود دارد؛ و در زمان بلوغ، تقریباً ۳۰۰ هزار تخمک باقی مانده است. از این تعداد، ۳۰۰ تا ۴۰۰ عدد در طول دوره باروری یک زن تکامل می‌یابند. تخمک‌ها در دوره بارداری، در صورت استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری، و در صورت وجود یا عدم وجود چرخه منظم عادت ماهانه نیز از بین می‌روند.